Geschiedenis Moskou

Archeologen vonden in het stadsgebied van Moskou nederzettingen die teruggaan tot drieduizend jaar voor Christus. Maar het hart van Moskou ontstond pas tegen het eind van de 11de eeuw op de plaats waar zich tegenwoordig het Kremlin bevindt. De naam Moskou werd voor het eerst in de lpatjevkroniek (Hupatioshandschrift) vermeld. In 1147 ontmoetten de beide broers vorst Joerij Dolgoroekij van Vladimir en vorst Svjatoslav van Tsjernigov elkaar in de kleine vesting aan de steile oever van de Moskva, om over de toekomst te beraadslagen. Na de dood van hun beider broer, grootvorst Mstislav, was in 1132 het rijk Kiev ineengestort. 1147 wordt derhalve beschouwd als het geboortejaar van Moskou, hoewel de kleine nederzetting, een marktplaats waarvan de naam werd afgeleid van de Moskva zeker al tientallen jaren bestond. In 1156 omheinde Joerij Dolgoroekij de nederzetting Moskou als grensvesting van het vorstendom Vladimir-Soesdal met wallen, grachten en palissaden. 

In 1237 werd het land door hordes Mongolen en Tataren overspoeld; zij verwoestten ook Moskou, dat echter snel weer werd opgebouwd. De stad ontwikkelde zich tot middelpunt van een klein vorstendom dat grootvorst Aleksandr Nevskij in 1263 overdroeg aan zijn jongste zoon Daniël. Omgeven door enorme bossen, maar gelegen aan een bevaarbare rivier, die via de Oka naar de Wolga stroomt, groeide de stad zeer snel. In 1325 werd Ivan Danilovitsj vorst van Moskou. Door te onderhandelen met de khan van de Mongools-Tataarse hordes verwierf hij zich het privilege om bij de talrijke vorsten en deelvorsten belasting te heffen. Daarbij trad hij meedogenloos op, vergaarde meer geld dan nodig was en hield een deel voor zichzelf om zijn vorstendom door aankoop van landerijen te vergroten. Ivan Kalita (geldzak), zoals deze inhalige man spottend werd genoemd, werd door de khan der Tataren in 1328 tot grootvorst van Vladimir benoemd. Hij verdrievoudigde zijn bezittingen nog en zetelde voortaan in Moskou. In 1326 liet hij ook de aartsbisschop van Vladimir in het Kremlin, de hoofdstad van zijn rijk komen. Uit het grootvorstendom Vladimir ontstond het machtige grootvorstendom Moskou. Ivans zonen zetten het verzamelen van Russische grond voort. Zijn kleinzoon Dmitrij Donskoj (1359-1389) beveiligde Moskou, intussen bestaande uit 14.000 huizen, door middel van een palissaden wal en verving de bouwvallige houtconstructie van de Kremlinvesting door een kolossale kalkstenen muur met torens en poorten. In 1368 en 1370 verschenen de Litouwers in Moskou, het lukte hun echter niet het opnieuw versterkte Kremlin te overmeesteren. In 1380 versloeg Dmitrij aan de Don het leger van de Mongools-Tataarse rijk. De Tataren kwamen twee jaar later terug om hun nederlaag te wreken. Zij belegerden Moskou, lokten de stadsbevelhebbers voor vredesbesprekingen in hun legerkamp en vermoordden hen en hun gevolg. Daarna verwoestten zij de stad en doodden 25.000 inwoners. Nochtans was het hele rijk na circa 150 jaar Tatarenoverheersing diep onder de indruk van Dmitrij's overwinningen.

Dmitrij's opvolger Vassilij I (1389-1425) betaalde nog maar sporadisch aan de gouden horden en verleende aan bedreigde vorsten asiel binnen Moskou's muren. In 1407 verschenen de Tataren opnieuw en veroverden de stad, plunderend en moordens. Weer herrees Moskou en de handel en nijverheid bloeiden. Ivan III (1462-1505) noemde zich al heerser over heel Rusland. Hij trouwde met Zoë, een nicht van de laatste Byzantijnse keizer. Moskou werd een wereldstad. Tussen 1475 en 1508 werden de Kathedraal van Maria Hemelvaart, de Maria Boodschapkathedraal en de Aartsengelkathedraal in het Kremlin gebouwd. Het houten paleis van de grootvorst werd vervangen door het Facettenpaleis. Daarbij werd de klokkentoren, vernoemd naar Ivan III de Grote, toegevoegd. Een nieuwe, 18 meter hoge en 2 km lange muur beschermde de tsaren- en patriarchenresidentie van het Russische rijk. In de 16de eeuw kreeg het zakencentrum aan de Kremlinmuur, de Velikij Possad, ook een stadsmuur en werd voortaan Kitajgorod (ommuurde stad) genoemd. Aan het eind van de eeuw werd de woonstad van Moskou, Belygorod (witte stad), door een met torens versterkte bakstenen muur omgeven. Tenslotte omsloot nog een 15 km lange aarden wal met eikenhouten palissaden de buitenwijken van Moskou, Semljannojgorod (aarden stad).

In 1610 werd Moskou door Poolse troepen veroverd, maar het werd twee jaar later reeds door vorst Dmitrij Posjarskij en de stadsoudste Kosma Minin bevrijd. Na de wederopbouw van de verwoeste stadsdelen werd Moskou mooier dan ooit met zijn gouden stralende kerkkoepels. Tegen het midden van de 17de eeuw had de stad reeds 28.000 huizen, wat overeenkwam met een inwonertal van ongeveer 210.000. Aan het begin van de 18de eeuw was Moskou de grootste handels- en industriestad van Rusland. In 1712 verplaatste tsaar Peter de Grote de hoofdstad van het Russische rijk naar Sint Petersburg. Toch bleef Moskou de stad waar de tsaren gekroond werden, zetel van vele overheidsdiensten en als hart van Rusland de eigenlijke metropool. In 1755 stichtte tsarina Elizabeth Petrovna de eerste Russische universiteit in Moskou. In 1775 liet Catharina II het eerste overkoepelende bouwplan voor Moskou uitwerken. In 1812 marcheerde Napoleon I met zijn 'Grande armee' niet naar de hoofdstad Sint-Petersburg, maar naar Moskou om het hart van Rusland te treffen. Op 14 september rukte hij een bijna lege stad binnen. Van de 275.000 inwoners waren er slechts 11.000 gebleven, de overigen hadden de stad met de Russische troepen verlaten. De vreemde soldaten plunderden en verwoestten huizen, kerken en winkels. De volgende dag was heel Moskou een vlammenzee, de brand woedde acht dagen en nachten en vernietigde driekwart van alle gebouwen. Wie de brand aanstak weet men tot op heden niet. Vermoedelijk gaf de Russische gouverneur graaf Rostopsjin het bevel, om Napoleon de zinloosheid van zijn veldtocht te doen inzien. Sinds Napoleon heeft geen enkele veroveraar meer een voet op Moskous grond gezet.

Na de opheffing van de lijfeigenschap in 1861, de stad had intussen 350.000 inwoners, ontwikkelde de industrie van Moskou zich in een hoog tempo. In 1882 was het inwonertal reeds gestegen tot 750.000. Met de industrie groeide ook het proletariaat; de eerste marxistische organisaties ontstonden. In 1902 steeg het aantal inwoners van de stad boven de miljoenengrens. Moskou was het centrum van de revolutionaire strijd tijdens de revolutie van 1905, tijdens de februarirevolutie in1917 en tijdens de grote revolutie in hetzelfde jaar. Op 16 november bezetten de bolsjewistische arbeiders- en soldatenafdelingen na een strijd van zeven dagen het Kremlin. Op 11 maart 1918 verplaatste Lenin de sovjetregering van Petrograd, het voormalige Sint Petersburg, naar Moskou. Moskou was weer hoofdstad van Rusland en is sinds december 1922 ook de hoofdstad van de USSR. In Moskou wordt de eerste kathedraal van het nieuwe geloof gebouwd namelijk het Leninmausoleum. In waanzinnig tempo wordt de industrialisering doorgevoerd met behulp van de dwangarbeid van miljoenen gevangenen. In Moskou worden tientallen fabrieken gebouwd. Oude standbeelden worden neergehaald. Traditionele Moskouse wijken worden vernietigd, kloosters en kerken werden opgeblazen. Het dieptepunt is het neerhalen in 1931 van de hoofdkerk van Rusland, de Kerk van Christus Heiland. Er werd besloten op deze plaats een symbool van de nieuwe macht te bouwen: het cyclopische Paleis van de Sovjets met een hoogte van 410 meter, inclusief een standbeeld van Lenin van 80 meter. De bouw van dit paleis ging door tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. In 1942 werden de uitgevoerde constructies gedemonteerd. Na de oorlog werd op deze plaats een zwembad aangelegd. Onder de huidige burgemeester Loezjkov werd de Kerk van Christus Heiland herbouwd. Met de vestiging van de dictatuur van Stalin was het gedaan met alle experimenten in de kunst. Het 'Generale Stalinplan' van 1935, berekend op vijf miljoen inwoners, werd bedacht als supermodel voor de opbouw van de komende communistische samenleving. Moskou moest veranderen in een symbolische sterrenstad, het Mekka van het internationale proletariaat en moest alle grote Europese hoofdsteden gaan overtreffen in het aantal boulevards, in de omvang van het politieke centrum en in de hoogte van het belangrijkste gebouw, het met het Lenin-standbeeld bekroonde Paleis van de Sovjets. De monocentrische structuur van de stad werd ondergeschikt gemaakt aan dit gigantische monument voor de stichter van de nieuwe staat en de prediker van het nieuwe communistische geloof, wiens heiligenbeenderen werden bewaard in het Mausoleum op het Rode Plein. De metro werd gebouwd. Het eerste project, vier lijnen en een totale lengte van 105 kilometer, werd al in 1902 gepresenteerd. De bouw begon pas in 1932 en ging zelfs gedurende de oorlogsjaren gewoon door. In de jaren dertig werd in de hoofdstad volop gebouwd. Daarnaast werden ruim 300 van de waardevolste historische en culturele monumenten vernietigd, ook in het Kremlin. Het stadscentrum, de kades van de Moskva en de belangrijkste wegen werden bebouwd met kazerneachtige gezichtsloosheid en grijze Stalinistische rijk. Na het eind van de burgeroorlog werden de sloppenwijken van Moskou gesaneerd, er ontstonden nieuwbouwwijken, een breed opgezet stratennet werd aangelegd, representatieve openbare gebouwen schoten uit de grond. De straal- en ringvormige basisstructuur van Moskou bleef behouden, sinds 1935 verbonden de eerste ondergrondse trajecten de stad met de voorsteden. In 1937 werd het Moskva-Volga-kanaal voltooid.

Op 22 juni 1941 marcheerde het Duitse leger de Sovjetunie binnen en stond op 19 oktober voor Moskou. Hier kwam het offensief van de 23e gemotoriseerde pantserdivisie tot stilstand. Het novemberoffensief van de Duitsers mislukte eveneens. Op 5 december zette het Rode leger een tegenoffensief in, dat de frontlinie ver naar het westen terugdrong. De slag om Moskou was de eerste nederlaag van de Duitse troepen in de Tweede Wereldoorlog. In het begin van de oorlog bezat Moskou twee metrolijnen. Tijdens de oorlogsjaren wordt gestart met de aanleg van de derde lijn. Na de oorlog gaat de bouw in versneld tempo door. Op het einde van de jaren negentig heeft de Moskouse metro elf lijnen met ruim 150 stations. Moskou heeft ook een Metro-2, die voornamelijk na de oorlog werd aangelegd. Dit zijn enkele geheime lijnen die heel diep liggen en het Kremlin verbinden met de ondergrondse bunkers uit de Stalintijd en andere zeer geheime objecten en instellingen. Ondanks enkele recente artikelen in kranten en tijdschriften is alles wat met deze Metro-2 te maken heeft nog steeds met geheimzinnigheid omgeven.

In de naoorlogse tijd werden de ontwikkeling, de uitbreiding en de modernisering van de sterk groeiende stad ter hand genomen. Nieuwe woonblokken en nieuwe fabrieken werden opgetrokken. Er werd nauwelijks gedacht aan de levensomstandigheden van de mensen en aan milieubescherming. Daardoor ontstonden ecologische rampzones die tot de dag van vandaag grote delen van Rusland omvatten, waaronder ook Moskou. In maart 1953 sterft Stalin. Stalins opvolger Chroesjtsjov startte een destalinisatiecampagne. De standbeelden van Stalin werden verwijderd. Het lichaam van Stalin, dat tot 1961 in het Mausoleum naast dat van Lenin lag, werd begraven bij de Kremlinmuur. In de architectuur moest het gedaan zijn met de stalinistische versieringen. Voor de Moskovieten werden honderden portiekwoningen met vijf verdiepingen gebouwd, van een afschuwelijke kwaliteit, berekend op een periode van twintig jaar, maar er tot de dag van vandaag nog staan. Het hele Arbat-district en zijn centrum, het Hondenplein, wordt neergehaald en op zijn plaats wordt een brede en anonieme straat aangelegd met zeven gelijkvormige grijze wolkenkrabbers namelijk de Nieuwe Arbat. In het Kremlin wordt,ondanks omvangrijke protesten, het grauwe Congrespaleis gebouwd. Tegenover het Kremlin, op het plein dat reeds was gereserveerd voor de bouw van een tweede naoorlogse variant van het Paleis van de Sovjets, wordt hotel Rossija opgetrokken, het grootste hotel van Europa. Het streven om in de planning en de architectuur van de hoofdstad de mythe van de politieke en militaire sovjetgrootmacht te weerspiegelen vindt zijn uitdrukking in het Generale plan voor Moskou (1971) van Brezjnev, dat is berekend op zeven miljoen inwoners. Een belangrijk symbool van Moskou als de hoofdstad van het Warschaupact is het nieuwe hoge gebouw van de Raad voor Economische Samenwerking (Comecon) in het verlengde deel van de Nieuwe Arbat aan de andere kant van de Moskva. In de jaren 1979-1982 wordt op het Loebjanka-plein nog het KGB-hoofdkwartier gebouwd. Het is een enorm bouwwerk langs een plein met een enorm standbeeld van Feliks Dzerzjinski, de oprichter van de geheime dienst. Onder Chroesjtsjov en Brezjnev is het land in de greep van een ware epidemie van Lenin-standbeelden. Alleen al in Moskou overstijgt het aantal standbeelden, bustes en gedenktekens van Lenin de tweehonderd. Michael Gorbatsjov begint met hervormen.

Op 30 oktober 1990, op de dag van de herdenking van de politieke gevangenen, wordt op het Loebjanka-plein, tegenover het enorme KGB-gebouw en het standbeeld van Dzerzjinski, een gedenkteken voor de slachtoffers van het totalitarisme geplaatst: een steen van de Solovki-eilanden, één van de gruwelijkste eilanden van de Goelag-archipel. Ondertussen ondergaat het uiterlijk van Moskou steeds grotere veranderingen. Al in 1987 vaardigde de regering een reconstructieplan voor het historische centrum van de hoofdstad uit. De uitwerking van het project Moscow City begint. Het algemene stadsplan van 1989 koppelt de ontwikkeling van de stad en de provincie Moskou aan elkaar, in de toekomst moet deze agglomeratie van vijftien miljoen mensen zich ontwikkelen volgens een planmatige verdeling van productie- en recreatiegebieden. In 1992, op het dieptepunt van de economische catastrofe, begint een dure restauratie van het Manegeplein, de plaats waar kort tevoren nog democratische meetings werden gehouden. In 1995 wordt ,ondanks protesten uit hervormingsgezinde kringen, begonnen met de nog duurdere wederopbouw van de in 1931 opgeblazen Kerk van Christus Heiland, een bouwwerk dat als heel middelmatig wordt beoordeeld. In de twee jaren daarna krijgt het stadscentrum een gigantisch standbeeld van Peter de Grote. In 1997 wordt de constructie van een omvangrijk herdenkingscomplex op de Ereberg voltooid. Het nieuwe Moskouse stadsplan herstelt het archaïsche monocentristische principe. Het plan weerspiegelt de politieke ambities van de huidige burgemeester van de hoofdstad, Joeri Loezjkov, die enorme sommen geld onder zijn beheer heeft gebracht uit binnen- en buitenlandse bronnen voor onroerend goed dat in eigendom of pacht is overgegeven. Volgens de plannen moeten tegen 2020 in Moskou twintig hotel- en zakencomplexen in het centrum zijn gebouwd, alsmede een Kremlinmuseum, een theatercomplex in de Kalasjni-straat , een centraal stadspark bij de Tsvetnoj-boulevard, enkele aquaparken, een sportcomplex achter het standbeeld van Peter de Grote en een Euro-treinstation. Er wordt veel geld gestoken in het opbouwen van de stad en het restaureren van historische gebouwen.